Biuletyn Prawniczy Kancelarii Radcy Prawnego Adam Polowiec (2 – 8 września 2013 r.)

Newsletter

Przedstawiamy kolejny numer biuletynu prawniczego Kancelarii Radcy Prawnego Adam Polowiec. Znajdą w nim Państwo informacje na temat nowych przepisów prawa oraz projektowanych nowelizacji, jak również orzecznictwo, w tym Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, czy też Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Nowe Prawo

PRAWO RUCHU DROGOWEGO

Ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2013 r., poz. 991) – wejdzie w życie z dniem 31 sierpnia 2014 r.

W ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r., poz. 1137 i 1448 oraz z 2013 r., poz. 700) uległo zmianie brzmienie art. 11, art. 43.

PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Ustawa z dnia 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2013 r., poz. 996) – wejdzie w życie z dniem 1 grudnia 2013 r.

W ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r., nr 77, poz. 512 z późn. zm.) uległo zmianie brzmienie art. 49.

OCHRONA ZDROWIA

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2013 r. w sprawie minimalnych wymagań dla niektórych systemów teleinformatycznych funkcjonujących w ramach systemu informacji w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2013 r., poz. 999) – wejdzie w życie z dniem 14 września 2013 r.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2013 r. w sprawie opisu, minimalnej funkcjonalności oraz warunków organizacyjno-technicznych funkcjonowania Platformy Udostępniania On-Line Usług i Zasobów Cyfrowych Rejestrów Medycznych oraz Elektronicznej Platformy Gromadzenia, Analizy i Udostępnienia Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1001) – wejdzie w życie z dniem 14 września 2013 r., z wyjątkiem §4 pkt 3 i 4, które wchodzą w życie z dniem 1 sierpnia 2014 r.

Orzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny; Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

AUTOMATY O NISKICH WYGRANYCH

Ograniczenie możliwości zmiany miejsca usytuowania automatów o niskich wygranych nie narusza Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny wskazał przy tym, że obowiązująca wcześniej ustawa, pod rządami której przedsiębiorcy uzyskiwali zezwolenia, nie dawała im prawa do żądania przeniesienia punktu gier na automatach z jednego lokalu do drugiego, ale też nie zakazywała zmiany zezwolenia w tym zakresie. To zaś, że zainteresowani przedsiębiorcy przeważnie przyjęli strategię biznesową polegającą na inwestowaniu w tworzenie maksymalnej liczby punktów gier na automatach bez weryfikacji długotrwałych perspektyw prowadzenia tej działalności w poszczególnych punktach, było kwestią ich wyboru, którego prawidłowości nie mogli być pewni. Norma zawarta w art. 155 kodeksu postępowania administracyjnego nie kreowała po ich stronie prawa podmiotowego. Nie mogli więc bezbłędnie przewidzieć rozstrzygnięć właściwych organów administracji ani sądów administracyjnych. W tych okolicznościach Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawodawca nie naruszył zasady ochrony interesów w toku. Przeciwnie, właśnie w jej poszanowaniu, mimo że docelowo generalnie zakazał prowadzenia działalności polegającej na udostępnianiu gier na automatach o niskich wygranych poza kasynami, to jednak dopuścił taką możliwość (na podstawie przepisów przejściowych ustawy hazardowej) w dotychczasowych punktach do czasu upływu ważności zezwoleń. Ustawodawca nie ograniczył więc praw przedsiębiorców wynikających z uzyskanych zezwoleń. Wykluczył natomiast możliwość dokonania nadzwyczajnej zmiany posiadanych zezwoleń, to jednak nie oznacza naruszenia praw nabytych ani złamania zasady ochrony interesów w toku – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lipca 2013 r., sygn. akt: P 4/11.

SŁUSZNOŚĆ ZACHOWKU

W ocenie Trybunału Konstytucja nie przesądza o wprowadzeniu systemu zachowku, rezerwy lub systemu ochrony alimentacyjnej, a tym bardziej nie przesądza o wysokości roszczenia i nie rozstrzyga definitywnie o kręgu uprawnionych. Niemniej, jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny, zdaniem twórców kodeksu cywilnego wszystkie instytucje prawa spadkowego, więc także zachowek, oprócz ochrony własności, powinny również spajać więzi rodzinne i odpowiadać kształtowi stosunków majątkowych w społeczeństwie. Kolejną ich funkcją ma być umacnianie stabilności obrotu i zapobieganie nadmiernemu rozdrobnieniu majątku. Poza tym zachowek nie narusza instytucjonalnych gwarancji prawa dziedziczenia. To zaś samo w sobie nie prowadzi do pozbawienia własności cechy trwałości w razie śmierci właściciela, a także nie umożliwia nabycia własności prywatnej przez państwo lub jednostkę samorządu terytorialnego. Co więcej, udzielenie przez prawo spadkowe ochrony prawnej i ekonomicznej osobom najbliższym spadkodawcy jest rozwiązaniem nie tylko głęboko zakorzenionym w tradycji polskiej, lecz także europejskiej – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2013 r., sygn. akt: P 56/11.

SKARGA KASACYJNA

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej ustaje z dniem, w którym powiadomiony o ustanowieniu pełnomocnik ma realną możliwość sporządzenia i wniesienia tej skargi. Od tej też chwili pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu powinno być wniesione do sądu w zasadzie w ciągu siedmiu dni. Czas ów nie może być jednak dłuższy niż 30 dni, które liczy się od powiadomienia pełnomocnika o jego ustanowieniu. Norma prawna o takiej treści nie narusza prawa strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu do rzetelnej procedury i do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Przeciwnie, podmiotowi zmuszonemu do korzystania z prawa pomocy gwarantuje efektywnie czynienie użytku z prawa do wniesienia skargi kasacyjnej. Trybunał Konstytucyjny zauważył przy tym, że problem konstytucyjny, który ujawnił się w rozpoznawanej sprawie, ma źródło w braku dostrzeżenia przez ustawodawcę konieczności szczególnego unormowania relacji dwóch instytucji: biegu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej i procedury przyznania stronie prawa pomocy. Sejm i prokurator generalny uczestniczący w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym zasugerowali w swych stanowiskach wprowadzenie instytucji zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej na czas wyznaczania pełnomocnika z urzędu. Trybunał Konstytucyjny uznał, że prawodawca powinien wnikliwe rozważyć takie rozwiązanie. Pozwoliłoby ono bowiem uczynić zadość wymaganiom równej pozycji procesowej stron postępowania sądowoadministracyjnego mających prawo wystąpienia ze skargą kasacyjną. Trybunał Konstytucyjny zaznaczył przy tym, że sprawą ustawodawcy jest także rozważenie co najmniej dwóch jeszcze spraw: po pierwsze, czy instytucje kasacji w poszczególnych procedurach są na tyle do siebie podobne, by można było jednolicie unormować bieg terminów do wniesienia tego środka odwoławczego w razie ubiegania się przez stronę postępowania o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu; po drugie należy przyjrzeć się sytuacji, w której pełnomocnik odmawia złożenia wniosku o przywrócenie terminu do złożenia skargi kasacyjnej (ze względu na brak podstaw lub jej niedopuszczalność) – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2013 r., sygn. akt: SK 17/12.

PRAWA UCZELNI

Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na utrwalone orzecznictwo sądów administracyjnych, w świetle którego od uchwał Państwowej Komisji Akredytacyjnej (obecnie Polskiej Komisji Akredytacyjnej) wydanych w drugiej instancji nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. W wypadku podjęcia uchwały wyrażającej negatywną ocenę jakości kształcenia minister nauki i szkolnictwa wyższego, związany stanowiskiem komisji, został zobowiązany przez ustawodawcę do wydania jednego z dwóch rozstrzygnięć: decyzji o zawieszeniu albo o cofnięciu uprawnień ocenianej szkoły wyższej. Mając na względzie, że drugoinstancyjna uchwała, zawierająca negatywną ocenę komisji, zobligowała ministra do wymierzenia sankcji skarżącej uczelni, Trybunał Konstytucyjny uznał, że uchwała ta kształtuje jej sytuację prawną, przy czym jedynym środkiem zaskarżenia umożliwiającym merytoryczną kontrolę, jest wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, rozpoznawany na wspólnym posiedzeniu zespołu i prezydium komisji. Tym samym instrument, o którym mowa w art. 52 ust. 3 prawa o szkolnictwie wyższym, nie przenosi sprawy do wyższej instancji, a skarga jest rozpoznawana częściowo przez te same osoby, które brały udział w wydaniu uchwały w pierwszej instancji. I chociaż ten brak dewolutywności (przeniesienia sprawy do wyższej instancji) w wymiarze organizacyjnym i personalnym sam w sobie nie przesądza o niekonstytucyjności regulacji zawartej w kwestionowanym przepisie, to musi on być równoważony odpowiednimi gwarancjami procesowymi dla podmiotu korzystającego z tego środka. Tymczasem prawodawca nie tylko nie zapewnił takich gwarancji, lecz stworzył mechanizm budzący poważne wątpliwości konstytucyjne. Wynikają one z tego, że rozstrzygnięcie w sprawie skarżącej uczelni wydał podmiot o niejasnym ustrojowo statusie, w procedurze, w której nie znajdują zastosowania przepisy konstruujące ustawowe gwarancje zapewnienia bezstronności orzekającego organu (w szczególności przepisy kodeksu postępowania administracyjnego). Dlatego w ocenie Trybunału Konstytucyjnego sytuacja, w której strona nie ma szans na obronę swoich interesów w toku prowadzonego przez ministra postępowania administracyjnego i nie jest wyposażona w środki obrony w procedurze sądowoadministracyjnej, nie odpowiada standardom konstytucyjnym. W aktualnym stanie prawnym utrata mocy obowiązującej art. 52 ust. 3 u.p.s.w. pozbawiłaby jednak szkoły wyższe jakiejkolwiek możliwości zaskarżania uchwał komisji, a to prowadziłoby do wtórnej niekonstytucyjności. Dlatego Trybunał Konstytucyjny odroczył utratę mocy obowiązującej kwestionowanego przepisu o 18 miesięcy od ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, czyli do dnia 28 lutego 2015 r. – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2013 r., sygn. akt: SK 61/12.

PRZYMUSOWA SPRZEDAŻ LOKALU

Możliwość wystąpienia wspólnoty mieszkaniowej z żądaniem licytacyjnej sprzedaży lokalu należącego do członka tej wspólnoty długotrwale zalegającego z wnoszeniem należnych opłat jest zgodna z Konstytucją. Praktyka sądowa związana z kwestionowanym przepisem dowodzi bowiem, że jest on stosowany w ostateczności, kiedy zawiodły inne ogólne instrumenty dochodzenia przez wspólnotę narastających zaległości. Wówczas ów art. 16 ust. 1 ustawy o własności lokali stanowi ostatni instrument odzyskania przez wspólnotę jej należności rozłożonej na pozostałych właścicieli. Zdaniem sędziów Trybunału sankcja licytacji nie jest też nadmiernie dolegliwa i przystaje do stopnia naruszenia przez właściciela jego obowiązków finansowych. Do egzekucji wyroku w trybie egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości dochodzi wszak za długi i analogiczna sytuacja może mieć miejsce także ogólnym w trybie dochodzenia roszczeń. Ponadto sądy powszechne skrupulatnie biorą pod uwagę elementy stanu faktycznego (długotrwałość zalegania z opłatami, ich wysokość, skutki zaległości dla wspólnoty, przyczyny zadłużenia, stan rodzinny i osobisty zalegającego) i oceniają, czy pozostali właściciele podjęli uprzednie kroki przeciwko zadłużonemu członkowi wspólnoty na rzecz skłonienia go do zapłaty zaległości. Nie potwierdziły się też – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego – zarzuty, że skoro ustawa literalnie nie nakłada na wspólnotę mieszkaniową obowiązku podjęcia jakichkolwiek czynności uprzedzających jej członka o zamiarze wytoczenia powództwa o zezwolenie na sprzedaż licytacyjną lokalu, ochrona prawa własności jest w tym wypadku słabsza od tej, z której korzysta najemca – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 lipca 2013 r., sygn. akt: SK 12/12.

PRZYMUS WOBEC ALKOHOLIKÓW

Posłużenie się w art. 1 pkt 6 ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi otwartym katalogiem urządzeń technicznych, które mają służyć stosowaniu przymusu bezpośredniego np. w izbie wytrzeźwień, jest niezgodne z Konstytucją. Chodzi o możliwość unieruchomienia pijanego przy pomocy „innych środków technicznych”, co wyłącza możliwość precyzyjnego ustalenia sposobów ograniczania konstytucyjnej wolności. Otwarty katalog środków przymusu bezpośredniego, które wolno zastosować wobec osób umieszczonych w izbach wytrzeźwień, powoduje, że dla potencjalnych pensjonariuszy nie jest jasne, co może ich spotkać. W szczególności, czy będą to środki mniej lub bardziej dolegliwe od tych, które przepis wymienia expressis verbis – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lipca 2013 r., sygn. akt: Kp 1/13.

Naczelny Sąd Administracyjny

OPODATKOWANIE ZYSKÓW W SPÓŁKACH

Nie można zaakceptować poglądu, że przy braku określenia „wartość niepodzielonych zysków w spółkach kapitałowych” w ustawie podatkowej jego dekodowanie będzie się odbywało z pominięciem wykładni zewnętrznej systemowej prawa. W tym też przejawia się konieczność uwzględniania zasady względnej autonomii prawa podatkowego. W takiej sytuacji nie znajduje także uzasadnienia dawanie prymatu wykładni celowościowej przy wyjaśnianiu pojęcia „wartość niepodzielonych zysków w spółkach kapitałowych”, o którym mowa w przepisie art. 24 ust. 5 pkt 8 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 sierpnia 2013 r., sygn. akt: II FSK 2366/11.

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Na zarządzenie przewodniczącego w zakresie sprawdzenia wartości przedmiotu zaskarżenia oznaczonej w piśmie nie przysługuje zażalenie. Możliwości zaskarżenia takiego zarządzenia nie przewiduje w szczególności art. 227 §1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 sierpnia 2013 r., sygn. akt: I FZ 353/13.