Biuletyn Prawniczy Kancelarii Radcy Prawnego Adam Polowiec (9 – 15 grudnia 2013 r.)
Przedstawiamy kolejny numer biuletynu prawniczego Kancelarii Radcy Prawnego Adam Polowiec. Znajdą w nim Państwo informacje na temat nowych przepisów prawa oraz projektowanych nowelizacji, jak również orzecznictwo, w tym Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, czy też Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Nowe Prawo
OCHRONA ZDROWIA
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz. U. z 2013 r., poz. 1413) – wejdzie w życie z dniem 17 grudzień 2013 r.
Orzecznictwo
Trybunał Konstytucyjny; Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
GOSPODARKA ODPADAMI
Kumulacja represyjnych cech kary pieniężnej za nieterminowe przedstawienie zbiorczego zestawienia danych o posiadanych odpadach jest niezgodna z Konstytucją. Przekazanie wymierzania tej kary z dotychczasowego trybu postępowania w sprawach o wykroczenia do trybu postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego nie narusza konstytucji. Konstruując elementy kwestionowanej sankcji, ustawodawca przekroczył jednak konstytucyjne granice proporcjonalności regulacji sankcji administracyjnych. Zbytnia dolegliwość kary wynika z nadmiernej kumulacji kilku elementów sankcji, które rozpatrywane oddzielnie nie przemawiają jeszcze za niekonstytucyjnością przepisu. Sama wysokość docelowej kary pieniężnej (10 000 zł) nie stanowi argumentu na rzecz naruszenia art. 2 Konstytucji, jeśli jednocześnie obowiązywałby mechanizm uprzedniego wezwania lub ponaglenia przedsiębiorcy do terminowego wykonania ustawowego obowiązku. Podobnie automatyzm nakładanej kary nie świadczy na rzecz jej niekonstytucyjności, jeżeli obowiązywałby mechanizm miarkowania jej wysokości ze względu na okoliczności sprawy przez organ administracji, podlegający kontroli sądu administracyjnego. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kwestionowana kara pieniężna za nieterminowe przekazanie zbiorczego zestawienia danych o odpadach nie była aż tak dolegliwa, by uznać ją za niedopuszczalną sankcję karną. Dlatego nie było konieczne wprowadzenie trybu postępowania karnego. Tym bardziej że kara pieniężna za naruszenie przepisu prawa może być stosowana w różnych postępowaniach, zarówno w postępowaniu administracyjnym, jak i karnym. Mimo iż zgodnie z modelem jurysdykcji sądowo-administracyjnej zadaniem tego sądownictwa jest jedynie kontrolowanie aktów administracji publicznej przez badanie ich zgodności z prawem, nie można przeciwstawiać sądów administracyjnych sądom powszechnym, a sprawowany przez nie wymiar sprawiedliwości uważać za gorszy – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 października 2013 r. sygn. akt: P 26/11.
POSTANOWIENIE BEZ UZASADNIENIA
Brak obowiązku sporządzenia przez sąd uzasadnienia postanowienia rozstrzygającego skargę na czynności komornika, na które nie przysługuje zażalenie, jest zgodny z Konstytucją. Oceniając kwestionowane przepisy w kontekście prawa do sądu i zasady proporcjonalności, trybunał zestawił prawo do informacji o motywach orzeczenia z gwarancją sprawności i szybkości postępowania egzekucyjnego. Wskazał, że uzasadnienie orzeczenia sądowego pełni różne funkcje, które jednak zależą od instancji, w której toczy się postępowanie, od przedmiotu orzeczenia i formy uzasadnienia (ustne lub pisemne). W przypadku rozpoznawania przez sąd rejonowy sprawy zainicjowanej skargą na czynności komornika i wydania postanowienia, które nie podlega zaskarżeniu, główną rolę odgrywa funkcja informacyjna uzasadnienia w stosunku do strony postępowania. W postępowaniu egzekucyjnym sąd nie rozstrzyga sporu między stronami, lecz dąży do zapewnienia skuteczności już wydanemu rozstrzygnięciu. Dlatego szczególnego znaczenia nabierają postulaty efektywności i szybkości egzekucji, zwłaszcza gdy wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny po długotrwałym i kosztownym procesie. Prawo do sądu obejmuje również postulat rozsądnych ram czasowych egzekucji prawomocnych wyroków, które nie mogą pozostać niewykonywane – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2013 r., sygn. akt: SK 14/11.
KONTROLA OSOBISTA CUDZOZIEMCA
Przepisy dopuszczające kontrolę osobistą cudzoziemca umieszczonego w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia są niezgodne z Konstytucją. I chociaż ani wolność osobista, ani wolność od ingerencji w prywatność nie mają charakteru absolutnego, to jednak kontrola osobista cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub areszcie, podobnie jak w przypadku osób pozbawionych wolności w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa czy skazaniem na karę pozbawienia wolności, stanowi szczególną ingerencję w wolność osobistą człowieka. Tym bardziej że kontrola osobista jest dodatkowym zawężeniem wolności osobistej. Dlatego przesłanki jej dopuszczalności w wypadku człowieka pozbawionego już wolności osobistej nigdy nie mogą być pozostawione prawodawcy podustawowemu. To parlament musi określić przesłanki w sposób zupełny i precyzyjny. Kontrola osobista nie może być klasyfikowana jako kwestia organizacyjno-porządkowa. Trybunał Konstytucyjny odroczył utratę mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów o dziewięć miesięcy. W ciągu tego okresu ustawodawca jest zobowiązany do uchwalenia przepisów dopuszczających kontrolę osobistą wobec cudzoziemców przebywających w strzeżonych ośrodkach lub aresztach w celu wydalenia – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 października 2013 r. sygn. akt: U 7/12.
NIEZASKARŻALNOŚĆ POSTANOWIENIA
Niezaskarżalność postanowienia w sprawie kosztów opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu, jest niezgodna z Konstytucją. Sytuacja taka nie spełnia bowiem konstytucyjnego standardu należytej procedury sądowej. Postanowienie w sprawie nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu dotyczy istotnych praw majątkowych pełnomocnika z urzędu, które wymagają odpowiedniej ochrony. Wysokość wynagrodzenia przyznana adwokatowi lub radcy prawnemu zależy m.in. od tego, jak sąd orzekający oceni wiedzę i zaangażowanie pełnomocnika w sprawę oraz czy prawidłowo zastosuje stawki uregulowane w przepisach. Nie można przy tym wykluczyć błędów ani pomyłek, które zainteresowany powinien móc skutecznie kwestionować. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że przyznanie środka odwoławczego w żaden sposób nie wstrzymuje zakończenia czy wykonalności orzeczenia wydanego w sprawie, w której został ustanowiony pełnomocnik z urzędu – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2013 r., sygn. akt: SK 14/13.
ZASADY PRZYZNAWANIA STYPENDIÓW
Zasady przyznawania stypendiów rektorskich i ministra są zgodne z Konstytucją. Sędziowie sądu konstytucyjnego ocenili przepisy prawa o szkolnictwie wyższym odnoszące się do zasad wypłacania stypendium rektora dla najlepszych studentów i stypendium ministra za wybitne osiągnięcia. Trybunał Konstytucyjny zgodził się, że doszło do nierównego potraktowania studentów. Jednocześnie podkreślił, że odstępstwo to nie prowadzi jeszcze do uznania wprowadzających je przepisów za niekonstytucyjne. Tym bardziej, że w tym przypadku było usprawiedliwione. Zmiana proporcji rozdzielanych środków oznacza bowiem zwiększenie finansowania stypendiów socjalnych i zapomóg. Ma więc istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji głównego celu pomocy materialnej, którym jest wyrównywanie szans edukacyjnych osób w trudnej sytuacji materialnej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego decyzja o ograniczeniu wypłaty stypendiów tylko do jednego kierunku studiów i przesunięcie zaoszczędzonych środków na pomoc socjalną sprzyja realizacji tego celu. Tak więc przeznaczanie ograniczonych dotacji budżetowych na wsparcie czy nagradzanie studentów posiadających już wyższe wykształcenie kosztem osób takie wykształcenie dopiero zdobywających byłoby też sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 listopada 2013 r., sygn. akt: K 40/12.
USTRÓJ SĄDÓW POWSZECHNYCH
Realizacja kompetencji opiniodawczych w toku prac legislacyjnych w parlamencie polega na zajmowaniu stanowiska przez Krajową Radę Sądownictwa wobec projektów ustaw dotyczących sądownictwa i sędziów. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w przypadku wykonywania kompetencji opiniodawczych decydujące powinno być kryterium materialne, czyli treściowe, a nie formalne. Nie ma więc podstaw do sformułowania ogólnego wymagania, by Krajowa Rada Sądownictwa opiniowała finalny rządowy projekt ustawy bezpośrednio przed jego skierowaniem do Sejmu, o ile opiniowała wcześniejsze wersje projektu, a zmiany wprowadzone do niego nie miały zasadniczego charakteru i nie zdezaktualizowały treści opinii. Analizując okoliczności prac nad projektem ustawy zmieniającej, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie doszło do ograniczenia możliwości realizacji przez KRS jej podstawowej, konstytucyjnej funkcji. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że ustawa zmieniająca została uchwalona w trybie nieodpowiadającym wymaganiom konstytucyjnym. Trybunał Konstytucyjny wskazał przy tym, że władzę sądowniczą można ujmować w znaczeniu funkcjonalnym i organizacyjnym. Tą pierwszą jest wymierzanie sprawiedliwości, czyli wiążące rozstrzyganie sporów o prawo, a także wykonywanie innych zadań z zakresu ochrony prawnej. W drugim znaczeniu władza sądownicza to system organów państwowych – sądów. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że działalność administracyjna sądów ma charakter służebny i jest podporządkowana działalności podstawowej. Tak więc organizacja administracji sądowej i sposób jej funkcjonowania mają wspierać prawidłowe wykonywanie przez sąd wymiaru sprawiedliwości i ochrony prawnej, a zdolność osiągnięcia takiego stanu jest jednym z podstawowych kryteriów oceny tej administracji. Odnosząc się do zarzutu Krajowej Rady Sądownictwa, co do powierzenia ministrowi sprawiedliwości nadzoru nad działalnością administracyjną sądów trybunał wskazał, że do ustawodawcy należy wybór, czy nadzór zostanie zorganizowany w ramach władzy sądowniczej, czy też kompetencje nadzorcze zostaną przypisane innej władzy – w tym wypadku wykonawczej. Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że we wcześniejszym orzecznictwie nadzór ministra sprawiedliwości nad działalnością administracyjną sądów, w tym bezpośrednio związaną z działalnością orzeczniczą, został uznany za konstytucyjnie dopuszczalny. Dlatego analiza kwestionowanych przepisów nie potwierdza zarzutu Krajowej Rady Sądownictwa co do rozszerzenia kompetencji ministra sprawiedliwości w zakresie nadzoru nad działalnością administracyjną sądu, a także nie można uznać, że tego rodzaju działalność sądu wchodzi w zakres administracji rządowej. Analiza ta nie daje również podstaw do stwierdzenia, że nadzór sprawowany przez ministra sprawiedliwości wkracza w sferę realizacji przez sądy funkcji jurysdykcyjnych, w których sędziowie korzystają z przymiotu niezawisłości – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 listopada 2013 r., sygn. akt: K 31/12.
INFORMACJA PUBLICZNA
Pytający naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że pojęcie informacji publicznej obejmuje każdą wiadomość odnoszącą się do sprawy publicznej, wytworzoną przez szeroko rozumiane władze publiczne oraz osoby pełniące funkcje publiczne. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nałożenie w przepisach ustawy o dostępie do informacji publicznej obowiązku udostępnienia informacji publicznej w żaden sposób nie odnosi się jednak do uprawnień prezydenta RP do podpisania lub odmowy podpisania ustawy bez wymagania kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów, na własną odpowiedzialność głowy państwa – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2013 r., sygn. akt: P 25/12.
KOSZTY POMOCY PRAWNEJ
Brak możliwości zaskarżenia postanowienia w przedmiocie kosztów nieopłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu, zasądzonych po raz pierwszy przez sąd odwoławczy, jest niezgodny z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny przychylił się do poglądu zajmowanego w dotychczasowym orzecznictwie, zgodnie z którym w zakresie orzekania o kosztach procesu za sąd pierwszej instancji należy uznać ten, który orzekł o zwrocie kosztów w danym zakresie po raz pierwszy. W konsekwencji sąd rejonowy rozstrzygający w sprawie karnej jako formalnie sąd odwoławczy musi być traktowany jako sąd pierwszej instancji w odniesieniu do po raz pierwszy zasądzanych kosztów procesu – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2013 r. sygn. akt: SK 33/12.
ZAPRZECZENIE OJCOSTWA
Kwestionowane przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w jakim odnoszą się do sprawy zaprzeczenia ojcostwa, są niezgodne z Konstytucją. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego prawo do ochrony rodzicielstwa – w tym prawo rodziców do ustalenia ich rodzicielstwa zgodnie ze stanem rzeczywistym – obejmuje także aspekt negatywny, czyli możliwość zakwestionowania istnienia więzów pokrewieństwa między osobami. Element ten ma znaczenie nie tylko samoistne, lecz często również związane z tym, że uprzednie zaprzeczenie ojcostwa warunkuje ustalenie ojcostwa innego mężczyzny niż mąż matki dziecka urodzonego w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia. Możliwość ustalenia więzi biologicznych i kształtowania stosunków rodzinnych zgodnie z tymi więziami nie jest jednak wartością bezwzględną i dopuszcza ograniczenia, o ile są wprowadzane w imię ochrony dobra dziecka i dobra rodziny (według TK dobro dziecka jest wartością konstytucyjną o szczególnym znaczeniu). Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy związane są z instytucją zaprzeczenia ojcostwa (realizującą dążenie do ustalenia rodzicielstwa zgodnie z rzeczywistym, biologicznym pochodzeniem), która odpowiada generalnemu postulatowi zgodności stanu cywilnego z prawdą biologiczną i tym samym respektuje jedno z podstawowych praw człowieka, jakim jest prawo do znajomości własnego pochodzenia. Tymczasem art. 71 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz uzupełniający tę regulację art. 456 §3 kodeksu postępowania cywilnego realizuje zasadę niezmieniania stanu cywilnego po śmierci człowieka. Występowanie więzi pokrewieństwa określa bowiem stan cywilny (rodzinny) jednostki i stanowi dla dziecka i jego rodziców jedno z najważniejszych dóbr osobistych. W tym kontekście, zdaniem ustawodawcy, kształtowanie tego stanu powinno być pozostawione osobom najbardziej bezpośrednio i niemajątkowo zainteresowanym. Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że art. 71 k.r.o. i art. 456 par. 3 k.p.c. w zakresie, w jakim odnoszą się do umorzenia postępowania o zaprzeczenie ojcostwa, stanowią nieuprawnione konstytucyjnie ograniczenie tych praw – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2013 r., sygn. akt: P 33/12.